Historyczny zespół budowlany dawnej FSO wpisany do rejestru zabytków

"Objęty wpisem zespół zaprojektowany został w kilku etapach. Najstarszym budynkiem wchodzącym w jego skład jest hala kolebkowa (1949-1953) wpisana do rejestru zabytków decyzją nr 77/2024. Do końca lat 50. XX w. wzniesiono zabudowę obejmującą kilkanaście budynków o zróżnicowanym przeznaczeniu – administracyjnym, produkcyjnym, gospodarczym, technicznym i specjalnym" - przekazał mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków.

Jej pozostałością są obiekty stanowiące przedmiotowy zespół budowlany: budynek dyrekcji przy ul. Jagiellońskiej 88, brama główna, części hali spawalni przy ul. Jagiellońskiej 88C. Drugi etap budowy zakładu przypada na lata 70. XX w. - z tego czasu pochodzi budynek biurowy, którego część stanowi zachodnie skrzydło budynku dyrekcji przy ul. Jagiellońskiej 88, fragment hali przy ul. Jagiellońskiej 88B oraz część hali tłoczni przy ul. Jagiellońskiej 88D wraz z rampą wjazdową będącą jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów zespołu.

Konserwator zaznaczył, że przedmiotowy zespół budowlany będący jednocześnie zabytkiem techniki – zakładem przemysłowym - wiąże się z jednym z najważniejszych zakładów produkcji samochodów osobowych w powojennej Polsce.

Fabryka Samochodów Osobowych stanowiła priorytetową inwestycję władz ujętą w planie sześcioletnim, a jej szybka budowa, skala zakładów i rozplanowanie zespołu, wraz z produkowanymi przez nią pojazdami, stały się wizytówką możliwości produkcyjnych kraju w dziedzinie motoryzacji. FSO jako pierwsza polska fabryka rozpoczęła wielkoprzemysłowe wytwarzanie samochodów oraz zespołów napędowo-jezdnych.

O znaczeniu Fabryki Samochodów Osobowych świadczyły m.in. podjęte przez zespół projektowy próby opracowania pierwszego polskiego samochodu osobowego. Prototypowe egzemplarze Syreny zostały wyprodukowane w FSO w 1953 r. W latach 1951-2002 zakład wyprodukował kilka rodzin pojazdów (M-20 Warszawa, Syrena, Polski Fiat, Polonez).

"Ponadto działalność FSO wiąże się z sytuacją polityczną kraju, tworzeniem zrębów samorządu robotniczego i poparciem protestów w październiku 1956 r. Rozpoczęta wówczas współpraca pomiędzy robotnikami a inteligencją miała istotne znaczenie w przypadku późniejszych wydarzeń w marcu 1968 r. oraz grudniu 1970 r." - przypomniał konserwator.

Zaznaczył, że powstanie Fabrycznego Komitet NSZZ „Solidarność” oraz podejmowane akcje protestacyjne przyczyniły się do przemian ustrojowo-politycznych w Polsce.

"Objęty wpisem zespół budowlany jest ponadto nośnikiem wartości naukowych. Stanowi cenne źródło informacji na temat powojennego budownictwa przemysłowego, którego różne przykłady zachowały się na terenie objętym ochroną konserwatorską" - podkreślił MWKZ.

Z kolei wartości naukowe zespołu wynikają z warstwy materialnej zachowanej zabudowy, m.in. technologii wykonania, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również rozwiązań technicznych i funkcjonalnych.

"Jednocześnie przedmiotowy zespół związany jest z sylwetkami polskich architektów i stanowi źródło wiedzy na temat działalności projektowej takich postaci jak Zbigniew Ihnatowicz, Jerzy Romański, Wenczesław Poniż, Wacław Zalewski, Jan Abczyński czy Marek Leykam, który był autorem tłoczni uznanej za wybitne osiągnięcie ówczesnego budownictwa przemysłowego w Polsce" - przekazał MWKZ.

Fabryka Samochodów Osobowych (FSO) zbudowana została od podstaw na przełomie lat 40. i 50. XX wieku. W latach 1986–2003 w skład FSO wchodził Zakład Samochodów Dostawczych w Nysie. Budowa zakładów zakończyła się późną jesienią 1951 roku. Jej koszt wyniósł 130 mln ówczesnych złotych, a koszt wyposażenia – 250 mln złotych.

6 listopada 1951 roku o godzinie 14 z hali montażowej nr 1 zjechał pierwszy samochód osobowy wyprodukowany w powojennej Polsce nazwany Warszawą M-20. Ostatnia warszawa zjechała z taśm montażowych FSO 30 marca 1973 roku. W ciągu 22 lat wyprodukowano 254 421 sztuk tych samochodów. Dziś jest on rarytasem kolekcjonerskim.

Na Żeraniu produkowano później syreny, fiaty 125, polonezy, kilka modeli Daewoo. Chevrolet Aveo był ostatnim modelem samochodu produkowanym do 2011 r. w warszawskim zakładzie.

Fabryka Samochodów Osobowych jako firma formalnie istnieje do dziś. Grupa Kapitałowa FSO zatrudnia w Polsce obecnie około 1400 pracowników. (PAP)

mas/ miś/